(A' μερος)
Πρόλογος
Μια πρώτη άποψη που θα μπορούσε να σχηματισθεί εδώ βλέποντας αυτή την
αναφορά στην συγκεκριμένη περιοχή του Τσουκαλιού και της Ροδιάς είναι: Μα
δεν μας είναι γνωστό ότι εδώ υπήρχαν οικιστικές θέσεις. Ούτε έχουν βρεθεί
κάποια μεσοβυζαντινά ή υστεροβυζαντινά κτίσματα στην περιοχή με εξαίρεση τις
εκκλησίες. Και όμως οι μέχρι τώρα αρχαιολογικές έρευνες που έχουν γίνει στην
ευρύτερη περιοχή αν και λίγες και ίσως όχι και τόσο συστηματικές μπορεί μεν να
μην έχουν φέρει ιδιαίτερες αποδείξεις αλλά φέρνουν υποδείξεις σε τέτοιο βαθμό,
που με βάση αυτές καθώς και διάφορες γραπτές πηγές μας αφήνουν να
εννοήσουμε κάποια συμπεράσματα. Για την συγκεκριμένη περιοχή
συμπεριλαμβανομένης και της Άρτας έχουν γίνει αρκετές έρευνες από τους,
Παπαδοπούλου, Τρανταφυλλόπουλο, Βοκοτόπουλο, Soustal, Δάκαρη, Σωτηρίου,
Χρυσός κ.α. Νέοι μελετητές όπως οι Βέϊκου, Συγκέλλου, Κωνσταντά,
Καράμπελας, Ζίδρα, Ασωνίτης, κ.α. έχουν αναφερθεί με σημαντικές εργασίες
στην περιοχή. Ξένοι περιηγητές από τον 15ο ως τον 19ο αιώνα μας άφησαν και
αυτοί κάποια στοιχεία για την περιοχή, Όσον αφορά την έλλειψη ονομάτων σε
πηγές για την μεσοβυζαντινή περίοδο ίσως πρέπει να δεχτούμε την άποψη του
Χρυσού, που τόσο κατά την δική μου άποψη όσο και κατά την άποψη νέων
μελετών οφείλεται στο γεγονός,ότι η περιοχή βρίσκονταν διαρκώς υπό σλαβικές
επιρροές και εποικίσεις. Η συγκεκριμένη περιοχή του Τσουκαλιού και της Ροδιάς
είναι κατά παράδοσιν γεωργική και κτηνοτροφική περιοχή όπως και σήμερα. Η
εκτροφή χοίρων, για τους οποίους στην μελέτη για τον Αγιο Σπυρίδωνα έχω
κάνει αναφορά στο οικολογικό τρόπο εκτροφής, όπως μας τον περιέγραψε ο
Bartholdy αρχές του 19ου αιώνα, η εκτροφή βοδιών σύμφωνα με τον Hammond
έχει τις ρίζες στην αρχαία ελληνική περίοδο, η καλλιέργεια εξίσου παλιά. Άρα
λοιπόν μια τόση μεγάλη έκταση για να καλύψει τόσες ανάγκες έπρεπε να έχει
και ανθρώπινο δυναμικό. Το συγκεκριμένο ανθρώπινο δυναμικό δεν θα μπορούσε
να είναι συγκεντρωμένο σε μία ή δύο οικιστικές θέσεις αλλά θα έπρεπε να
διασκορπιστεί. Οι συνεχείς καθημερινές μετακινήσεις των κτηνοτρόφων δεν είχαν
την ανάγκη ενός φρουρίου αλλά την συγκέντρωση σε έναν τόπο. Δηλ. μικρά
χωριά. Όμως οι άνθρωποι αυτών των χωριών, αν θα μπορούσαμε να
αποκαλέσουμε έτσι τους οικιστικούς χώρους, είχαν και κάποιες ανάγκες.
Εμπορικές, προκειμένου να διακινήσουν τα πραμάτεια τους και ανάγκη
ασφάλειας. Και τις δύο λοιπόν αυτές ανάγκες τις κάλυπταν τα φρούρια της
περιοχής. Στην Ροδιά το φρούριο των Ρωγών και ανατολικά η Άρτα. Πόλεις/
Φρούρια που άρχισαν να αναπτύσσονται από το τέλος της μεσοβυζαντινής
περιόδου με αποκορύφωμα τον όψιμο μεσαίωνα. Κλείνοντας την αναφορά στην
συγκεκριμένη περιοχή θα δούμε, ότι η περιοχή αυτή με τους οικισμούς της
αποτέλεσαν τόσο για την βυζαντινή Αυτοκρατορία όσο και για τα άλλα τόσα
κρατίδια που σχηματίστηκαν εδώ την εμπορική και στρατιωτική πύλη για την
δυτική Ευρώπη. Δεν είναι τυχαίο ότι η συγκεκριμένη περιοχή μέχρι που ο Αλί
πασάς την έκανε όλη δική του ήταν από τον μεσαίωνα ως τον 18ο αιώνα “
μήλον της έριδος ” για πολλούς.
Ιστορική αναφορά στην πρώτη βυζαντινή περίοδο της περιοχής
Για να δούμε τι ακριβώς συμβαίνει στον μέσο και ύστερο Μεσαίωνα στην
περιοχή που εξετάζουμε από τον 9ο ως και τον 15ο αιώνα πρέπει πρώτα να
κάνουμε μια αναφορά στα γεγονότα της ύστερης Ρωμαϊκής κυριαρχίας και αρχή
της νέας αυτοκρατορίας που εμείς ονομάζουμε βυζαντινή.
Οι αρχαίες πολιτείες της περιοχής αυτής , Αμβρακία, Άμβρακος και Βουχέτιον
καταστράφηκαν από τους Ρωμαίους ενώ μετά την νίκη του Οκταβιανού στην
ναυμαχία του Ακτίου χτίστηκε η Νικόπολη. Η Νικόπολη μέχρι τον 11ο μ. Χ.
Αιώνα θα είναι το πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο της Ηπείρου.
Στα 267 μ. Χ. προφανώς γερμανικό φύλλο κλάδος των Οστρογότθων οι Έρουλοι
(ο Δέξιππος,Έλληνας ιστορικός, πολιτευτής, στρατηγός και κληρονομικός ιερέας
της Ελευσίνας της οικογένειας των Κήρυκων τους αναφέρει σαν Σκύθες), κάνουν
την εμφάνισή τους σε πολλά μέρη στην Ελλάδα και αφού κατέστρεψαν την
Αθήνα και Κόρινθο φτάσανε στον Αμβρακικό.
Λεηλάτησαν την περιοχή και όρμησαν εναντίον της Νικόπολης χωρίς επιτυχία. Κατόπιν τούτου συνέχισαν τηνκαταστροφική τους πορεία προς βορά όπου στον ποταμό
Νέστο ήρθαν αντιμέτωποι με τον καλά οργανωμένο
ρωμαϊκό στρατό όπου ηττήθηκαν και ο αρχηγός τους
Ναουλομπάτους (Naulobatus) πιάστηκε αιχμάλωτος από
τους Ρωμαίους.
293 μ. Χ. Περιφέρεια Παλιάς Ηπείρου
Μεταξύ 285 μ. Χ. Και 305 μ.Χ. Ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός προβαίνει σε
διοικητική μεταρρύθμιση της αυτοκρατορίας και χωρίζει την Ήπειρο σε παλιά
και νέα Ήπειρο. (Epirus Vetus et Epirus Νova).Η εξεταζόμενη περιοχή ανήκει
στην παλιά Ήπειρο με πρωτεύουσα την Νικόπολη στα 293 μ. Χ. Μπορεί βέβαια
η Νικόπολη να ήταν το πολιτιστικό και στρατιωτικό κέντρο της περιοχής αλλά
αυτό δεν λέει, ότι η πλούσια περιοχή του κάμπου του Βουχετίου και της
Αμβρακίας ήταν ακατοίκητη. Σίγουρα θα υπήρχαν κάποιοι μικροί οικισμοί με
αγρότες καθότι η περιοχή παρά τις καταστροφές που υπέστη από τις επιδρομές
διαφόρων φύλλων παρέμεινε πλούσια. Άρα λοιπόν η ρωμαϊκή διοίκηση δεν ήταν
ανόητη να μην εποικίσει την περιοχή. Επίσης σίγουρα θα υπήρχαν κάποιες
στρατιωτικές βάσεις π. Χ. Σαλαώρα, Βίγλα, Λάμαρη κτλ. Τέτοιες
στρατιωτικές μονάδες ήταν να προστατεύουν την περιοχή από μικροενοχλήσεις
ληστών, πειρατείας κτλ.
313 μ. Χ. Διάταγμα των Μεδιολάνων
Μετά την υπογραφή και την εφαρμογή του διατάγματος των Μεδιολάνων η
Νικόπολης αναδεικνύεται σαν το χριστιανικό κέντρο της περιοχής και έχουμε την
ανέγερση των πρώτων χριστιανικών ναών. Εννοείται, ότι ο λαός της περιοχής δεν
άλλαξε από μια μέρα στην άλλη την πίστη του. Δηλ. δεν απαρνήθηκε την
παλιά του θρησκεία. Θα δούμε όταν αργότερα ο αυτοκράτορας Ιουλιανός
ανάστησε τα Άκτια δεν ήταν λίγοι αυτοί που λάμβαναν μέρος τόσο στα
αθλήματα όσο και στις λατρείες των αρχαίων Θεών .
375 μ. Χ. Ο μεγάλος σεισμός
Στα 375 μ. Χ. η περιοχή υπέστη μεγάλο σεισμό που σύμφωνα με υπολογισμούς
γεωλόγων και σεισμολόγων ο σεισμός αυτός θα πρέπει να ήταν γύρω στα 7 με
7,5 της κλίμακας Ρίχτερ. Ο σεισμός αυτός κατέστρεψε κυριολεκτικά όλη την
περιοχή. Υπολογίζεται ότι αυτός ο σεισμός κατέστρεψε και τον οικισμό στην
σημερινή θέση της Στρογγυλής. Παράλληλα δε με την καθίζηση της γης έγινε
άνοιγμα έτσι που η θάλασσα μπορούσε τώρα να εισβάλει άνετα στον κάμπο και
σιγά σιγά να δημιουργηθούν τα πρώτα έλη.
395 μ. Χ. Οι Γότθοι του Αλάριχου
Στα 395 μ. Χ. εισβάλει στην περιοχή ο Αλάριχος
Νικόπολη , καταστρέφει και λεηλατεί την γύρω
περιοχή, που ήδη είχε σημαντική ανάπτυξη στην
αγροτική οικονομία
475 μ. Χ. Επιδρομή των Βανδάλων
Οι Βάνδαλοι αφού είχαν εγκατασταθεί στην βόρεια Αφρική και είχαν ιδρύσει
κράτος εκεί άρχισαν επιθέσεις εναντίον της ΡωμαϊκήςΑυτοκρατορίας
συμπεριλαμβανομένου και του ελληνικού χώρου.
Έτσι λοιπόν στα 475 μ. Χ. έκαναν την
εμφάνισή τους και στον βόρειο Αμβρακικό.
Λεηλάτησαν την περιοχή και κατέλαβαν την Νικόπολη.
551 μ. Χ. Εισβολή των Οστρογότθων
αποφασίζει να λεηλατήσει την Ανατολική Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία και στέλνει στρατό με εντολή, όπως μας
λέει ο χρονογράφος Προκόπιος: “όπως λεηλατήσωσιν αυτήν
πάση δυνάμει” παραπέρα δε μας λέει: “αιφνιδίως
επέπεσεν κατά της Ηπείρου, ής ελεηλάτησεν τα περί την
Δωδώνην χωρία και διαφερόντως την Νικόπολιν και την
Άγχισον, συλλαβών δε και πολλά πλοία πλήρη επιτηδείων
της στρατιάς του Ναρσού απέπλευσεν” Ιστορικοί
ισχυρίζονται, ότι το πλήγμα αυτό ήταν τόσο δυνατό για την περιοχή που η
Νικόπολη κόντεψε να αφανιστεί. Σε παλιότερες έρευνες που είχα κάνει για τον
Άγιο Σπυρίδωνα Άρτας είχα βρει, πώς οι Γότθοι είχαν απαγάγει από την
ευρύτερη περιοχή τις νέες κοπέλες. Η δε αγροτική περιοχή βόρεια του
Αμβρακικού υπέστη και αυτή φοβερές ζημιές. Πλοία των Γότθων είχαν εισβάλει
στον Αμβρακικό και προφανώς άραξαν στην Σαλαώρα απ΄ όπου έκαναν τις
επιδρομές στον κάμπο.
Σκοτεινοί χρόνοι ή Σκοτεινοί αιώνες
7ος - 9ος αιώνας. Η εισβολή των Σλάβων -
Εξελληνισμός αυτών – οικισμοί της περιοχής
βόρεια του Τσουκαλιού
Την ώρα που από τις επιδρομές των βαρβάρων
κόντευε να αφανιστεί ο πληθυσμός της
ευρύτερης περιοχής και οι αυτοκράτορες
ζητούσαν κάποια λύση ώστε να φέρουν πάλι λαό στην Ήπειρο ένας νέος λαός
εμφανίστηκε στην νέα και παλιά Ήπειρο, οι Σλάβοι. Οι Σλάβοι φέρνοντας μαζί
τους όλο τους το νοικοκυριό έδειχναν πώς δεν ήταν διατεθειμένοι να
εγκαταλείψουν τις περιοχές όπου εγκαταστάθηκαν. Μαζί τους έφερναν και ένα
σωρό γιδοπρόβατα. Μέσα σε αυτό το χάος, όπως μας πληροφορεί η Μυρτώ
Βέϊκου στην εργασία της για τις Μεσοβυζαντινές οχυρώσεις στον Ελλαδικό
χώρο, οι κάτοικοι της πόλης Εύροιας (σημ. Γλυκή Θεσπρωτίας) εγκατέλειψαν
την πόλη τους και έφυγαν στην νότια Ιταλία.Αναφέρω συγκεκριμένα την
Εύροια γιατί και πάλι με στοιχεία που παίρνω από έρευνες της κυρίας Βέϊκου, οι
απόγονοι αυτών θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην περιοχή του Τσουκαλιού.
σλαβική εποίκιση στην περιοχή που
μελετάμε πρέπει να έγινε με ομαλό
τρόπο. Βέβαια οι περισσότεροι
γηγενής, αν μπορούμε να τους
αποκαλέσουμε έτσι, κάτοικοι είχαν
ξεριζωθεί. Στην συγκεκριμένη
περιοχή έχουμε σύμφωνα με τα
τοπωνύμια εγκαταστάσεις λοιπόν
των Σλάβων στά σημερινά χωριά
Άγιο Σπυρίδωνα, Στρογγυλή,
Σαλαώρα, Καλόβατο πιο μακρυά έχουμε την Κόπραινα και παραπάνω έχουμε
την Ποδογόρα, Λέλοβο και προς δυσμάς κοντά στην Νικόπολη την Κοζίλη. Δεν
γνωρίζουμε καν αν στην συγκεκριμένη περιοχή που μελετάμε αν υπήρχαν
Σκλαβηνίες δηλ. περιοχές αυτόνομες αλλά σίγουρα υπήρχαν οι λεγόμενες
«Ζιούπα» (Zupa) σλάβικες κοινότητες διοικούμενες από φύλαρχους τους
λεγόμενους Zouπάνηδες (Zupan). Το μόνο που είναι σίγουρο είναι ότι αυτοί
εξελληνίστηκαν σύμφωνα με τον Νικηφόρο Φωκά σε τρία στάδια.
α)Εντάχθηκαν στον στρατό της αυτοκρατορίας σαν αυτόνομοι φύλακες της
περιοχής.
β) αναμείχθηκαν με ντόπιους πληθυσμούς.
γ)Αν και οι ίδιοι ήταν παγανιστές, πολιτικοί και εμπορικοί λόγοι ήταν αυτοί που
τους οδήγησαν στο να ασπαστούν τον χριστιανισμό. Σημαντικό ρόλο στον
εξελληνισμό αυτών έπαιξε η εκκλησία.
Για τον εξελληνισμό των Σλάβων ο Λέωντας ο Σοφός στα Τακτικά κάνει λόγο
πώς ήταν έργο του Πατέρα του Αυτοκράτορα Βασιλείου του Α΄: Ταῦτα [τὰ Σκλαβικὰ
δὲ ἔθνη] δὲ ὁ ἡμέτερος ἐν θείᾳ τῇ λήξει γενόμενος πατὴρ καὶ Ρωμαίων αὐτοκράτωρ Βασίλειος τῶν
ἀρχαίων ἐθῶν μεταστῆναι καὶ, γραικώσας, καὶ ἄρχουσι κατὰ τὸν Ρωμαϊκὸν τύπον ὑποτάξας, καὶ
βαπτισμάτι τιμήσας, τῆς τε δουλείας ἠλευθέρωσε τῶν ἑαυτῶν ἀρχόντων, καὶ στρατεύεσθαι κατὰ τῶν
Ρωμαίοις πολεμούντων ἐθνῶν ἐξεπαίδευσεν, οὕτω πως ἐπιμελώς πεὶ τὰ τοιαῦτα διακείμενος, διὸ καὶ
ἀμερίμνους Ρωμαίους ἐκ τῆς πολλάκις ἀπὸ Σκλάβων γενομένης ἀνταρσίας ἐποίησεν, πολλὰς
ὑπ΄ἐκείνων ὀχλήσεις καὶ πολέμους τοῖς πάλαι χρόνοις ὑπομείναντας.
Δηλαδή: Αυτά [τα Σλαβικά έθνη] ο πατέρας μας και αυτοκράτωρ των Ρωμαίων Βασίλειος, που τώρα
επαναπαύεται στα ουράνια, τα έπεισε να εγκαταλείψουν τα παλαιά τους ήθη και δίδαξε σε αυτά την
γραικική γλώσσα, τα έκανε υπήκοα αρχόντων κατά τον ρωμαϊκό τύπο, τα τίμησε με το βάπτισμα, τα
ελευθέρωσε από την δουλεία στους δικούς τους δυνάστες και τα εκπαίδευσε να εκστρατεύουν εναντίον
των εχθρών των Ρωμαίων. Με αυτόν τον τρόπο χειρίστηκε αυτά τα θέματα και επέτρεψε στους
Ρωμαίους να είναι αμέριμνοι και να μην ανησυχούν για τις συχνές σλαβικές ανταρσίες,τις
παρενοχλήσεις και τους πολέμους που έπρεπε να υπομένουν στο παρελθόν.
9ος -10ος αιώνας – 829 μ. Χ. Πρώτη επίθεση των Βουλγάρων στην Νικόπολη
Βουλγαρικά φύλα εισβάλουν στην ευρύτερη περιοχή και πολιόρκησαν και
κατέλαβαν την Νικόπολη. Πρέπει να πούμε, ότι μαζί με τους Βούλγαρους, οι
οποίοι στην καταγωγή ήταν τουρκικό και όχι σλάβικο φύλο υπήρχαν και σλάβοι
και Ούζοι-Πατσινέγκοι. Ο ιστορικός Παπαρηγόπουλος
στηριζόμενος στο βυζαντινό έργο “Γενεσίου
Βασιλειών”, το οποίο είχε εκδοθεί κατ΄ εντολή του
αυτοκράτορα Κων/νου του Πορφυρογέννητου πιστεύει,
ότι αυτά τα φύλα εγκαταστάθηκαν στην ευρύτερη
περιοχή. Ο ιστορικός Πέτρος Φουρίκης επιφυλάσσεται
αυτής της άποψης και μας λέει: «…είναι άγνωστον επί
πόσον παρετάθη αυτή η βουλγαρική κατοχή της
Νικοπόλεως, όπως επίσης άγνωστον είναι και αν τα
βουλγαρικά αυτά φύλα εγκατεστάθησαν οριστικώς εν
τη υπαίθρω χώρα ή μετεκινήθησαν προς άλλα τμήματα του βυζαντινού κράτους,
όπερ ατυχώς, ου μόνον ηνείχετο, αλλ’ ενίοτε και υπέθαλπεν εξ ανάγκης τας
τοιαύτας μετακινήσεις» . Γεγονός όμως είναι, ότι οι κάτοικοι της Νικοπόλεως
για άλλη μια φορά άρχισαν να εγκαταλείπουν την πόλη και να φεύγουν στην
ύπαιθρο. Και ενώ η Νικόπολη αργοπεθαίνει κοντά και γύρω από αυτή αρχίζουν
να δημιουργούνται νέοι οικισμοί
Μεσοβυζαντινή περίοδος - 9ος αιώνας
Οι Σλάβοι της περιοχής με επικεφαλής τους ζουπάνηδες (άρχοντες -φύλαρχοι)
κλείνοντας συμφωνίες με το Βυζάντιο εγκαθίστανται μόνιμα στην περιοχή,
δημιουργούν οικισμούς ασπάζονται το Χριστιανισμό και ομάδες με επικεφαλής
τους ζουπάνηδες δρουν σαν φύλακες της Αυτοκρατορίας. Και ενώ η Νικόπολη
αργοπεθαίνει (σύμφωνα με πληροφορίες που μας δίνουν οι ιστορικοί Μυρτώ
Βέϊκου και ο Τριανταφυλόπουλος τα σχετικά με την Εύριοα) οι πρώην κάτοικοι
της Εύροιας που βρίσκονταν στην νότια Ιταλία επανέρχονται στην Ήπειρο όχι
όμως στην αρχική τους κοιτίδα αλλά εκεί που κάποτε ήταν το Βουχέτιον και
ιδρύουν την πόλη των Ρωγών. Tι είχε όμως συμβεί; Απο τον 7ο και μετά αιώνα
παρατηρήθηκε σε ολόκληρη την αυτοκρατορία παρακμή των πόλεων. Οι
επαγγελματίες στρέφονται στην ύπαιθρο, ενώ οι άρχοντες προτιμούν τις
πρωτεύουσες των επαρχιών. Ο αστικός πληθυσμός μειώνεται, η οικονομία των
πόλεων συρρικνώνεται. Οι πόλεις μικραίνουν, μετατοπίζονται, άλλες
εξαφανίζονται και άλλες επιβιώνουν με δυσκολίες. Από τον 9ο αιώνα, οι πόλεις
έρχονται και πάλι στο προσκήνιο. Όσες βρίσκονται στη θέση παλαιών αξιοποιούν
στοιχεία του παρελθόντος. Τα ερείπια επισκευάζονται και παίρνουν νέα μορφή,
για να εξυπηρετηθούν καινούριες ανάγκες. Οι δρόμοι είναι τώρα πιο στενοί. Οι
εκκλησίες και τα μοναστήρια συνιστούν μέρος του αστικού τοπίου.
καταστήματα βρίσκονται κατά μήκος των οδών και τα εργαστήρια ανάμεσα στα
σπίτια. Την ίδια περίοδο
ιδρύονται και καινούργιες
πόλεις σε νέες δυσπρόσιτες
θέσεις. Πρόκειται πλέον για
πόλεις-κάστρα. Η μέριμνα για ασφάλεια κυριαρχεί. Έτσι λοιπον έχουμε στην θέση όπου κάποτε βρίσκονταν το
αρχαίο Βουχέτιον την ίδρυση μιας νέας πόλης. Είναι η πόλης των Ρωγών. Η νέα πόλις
Ονομάστηκε έτσι από την Αρωγή που προσέφερε στους κατοίκους σε ώρες
κινδύνου. Ο Ιταλός Domenico Nardone σε ανάρτηση του στο προσωπικότου
Internet Blog για το κάστρο των Ρωγών γράφει, πώς οι νέοι κάτοικοι ήρθαν από
την Σικελία και ότι Ρωγοί σημαίνει “ σ ι τ α π ο θ ή κ ε ς ” . Πιστεύω ότι
μπέρδεψε τον όρο των Ρωγών με τον όρο-τοπωνύμιο Σικελία. Η άποψη αυτή δεν
είναι και τόσο βάσιμη. Γεγονός όμως είναι τόσο ο Nardone όσο και
Τρανταφυλλόπουλος και κατ΄ επέκτασιν η Βέϊκου μας δίνουν την πληροφορία ότι
οι νέοι άποiκοι του κάστρου είναι Έλληνες και έρχονται από τον ιταλικό χώρο. Ο
γήλοφος που ήταν χτισμένο το αρχαίο Βουχέτιον ήταν ο ιδανικός τόπος σύμφωνα
με τα πρότυπα της εποχής να χτιστεί μια καστρόπολη. Μια πολύ καλή ανάλυση
για τις οχυρώσεις της εποχής μας δίνει η Μυρτώ Βέϊκου και ταιριάζει απόλυτα
στους Ρωγούς: “Τα υψώματα αυτά α) συχνά περιβάλλονται από νερό
(θάλασσα ή ποτάμι) από δύο ή τρεις πλευρές, β) διαθέτουν πηγές
πόσιμου νερού, γ)διαθέτουν προγενέστερα οχυρωματικά έργα τα οποία
χρονολογούνται από την αρχαϊκή ως την ελληνιστική περίοδο και δ)
βρίσκονται σε θέσεις κατά μήκος μεσοβυζαντινών χερσαίων και
θαλάσσιων οδών επικοινωνίας” Φαίνεται όμως ότι δίπλα από τους Ρωγούς
στον Κάμπο (σημ. Θέση Αγίου Σπυρίδωνα) υπήρχε ήδη οικισμός που σε μας
φαίνεται να έφτασε με το όνομα Κοτσιλοχώρι. Το όνομα Κοτσιλοχώρι είναι
σλαβοελληνικής προέλευσης και δηλώνει τόπος αιγοπροβάτων ή γιδότοπος.
Κόζια/Koza= γίδα, Κοζίλ/Kozil= γιδότοπος. Το τοπωνύμιο δηλώνει κατά πάσα
πιθανότητα, ότι οι κάτοικοι του συγκεκριμένου οικισμού ήταν ποιμένες ή
αγροτοποιμένες. Οι Ρωγοί αναπτύσσονται και ήδη όταν αυτοκράτορας είναι ο
Λέοντας ο σοφός στον κατάλογο των επισκοπών “Notitiae Gracia
Episcopatum”θα βρούμε την επισκοπή Ρηγών. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε , ότι
την περίοδο που οι Ρωγοί αναφέρονται σαν επισκοπική έδρα ή Άρτα δεν
αναφέρεται καν. Ούτε σαν Αμβρακία. Την ίδια εποχή χτίζεται στην θέση Βίγλα
η μονή Ρόδον το Αμάραντο σε μας σήμερα γνωστή σαν Παναγία Ροδιάς. Πέρα
όμως από το Μοναστήρι της Ροδιάς στην θέση Βίγλας στην τοποθεσία που
ονομάζεται Άγιος Γεώργιος υπήρχαν και υπάρχουν ερείπια παλιών οικισμών. Η
μαρτυρία δε του ονόματος Βίγλα μας αφήνει να καταλάβουμε, ότι η
συγκεκριμένη τοποθεσία ήταν ένα είδος στρατιωτικής βάσης, παρατηρητήριο
όπως λέει και το ίδιο το όνομα. Επίσης άλλη μια τέτοια βάση ήταν η θέση
Ποδαρούλι στην σημερινή θέση της Στρογγυλής.Και εδω η λέξη πρέπει να
είναι σλαβικής προέλευσης απο το σλαβικό Ποντ-Pod/ Podar = Πρόποδας κάτω
μέρος και το Uli υποκοριστικό του Ulice ούλι/ούλιτσε= δρόμος, έξω, πέρασμα .
Δηλ. Δρόμος στους πρόποδες. Όνομα που ταιριάζει, γι' αυτούς που γνωρίζουν τον
χώρο, απόλυτα στην τοποθεσία. Είναι λογικό λοιπόν, οι Ρωγοί αφού πρώτα
οχυρώθηκαν σαν πόλη και πήραν στρατιωτική αξία καθότι έλεγχαν την διάβαση
έπρεπε να ελέγχουν όλο τον τόπο. Αν όπως και σε άλλες περιοχές αρχικά αυτές
οι φρουρές είχαν δοθεί σε σλάβους και
προανέφερα αυτοί έπαιρναν μαζί τους
οικογένειες και ζώα και δημιουργούσαν
οικισμούς. Έχοντας πόστα σε αυτά τα
σημεία έλεγχαν απόλυτα τον κάμπο στον
βορειοδυτικό Αμβρακικό.
Οι Ρωγοί έπρεπε να καλύψουν ακόμη
τον Δρόμο προς την Λάμαρη και Λάκκα. Δεν υπάρχει λοιπόν πιο κατάλληλο
σημείο από τη θέση της σημερινής Στεφάνης Πρέβεζας. Και πάλι θα αναφερθώ
εδώ στην Μυρτώ Βεϊκου, η οποία μας λέει , ότι κοντά στο εκκλησάκι της Αγίας
Βαρβάρας βρέθηκαν ίχνη εκκλησίας περίπου του ενδεκάτου αιώνα και αυτά
πρέπει να σχετίζονται με κάποιον οικισμό στα κοντινά . Ήδη εδώ υπήρχε από
την κλασική και ελληνιστική εποχή πάνω στο βουνό κάποιο φρούριο. Το φρούριο
αυτό με διάφορες μορφές έφτασε ως τον 19ο αιώνα. Άρα λοιπόν και εδώ θα
πρέπει να υπήρχε κάποιος οικισμός του οποίου το όνομα είναι άγνωστο και εξ
αιτίας της σημερινής Αγίας Βαρβάρας ας τον ονομάσουμε έτσι.. Άλλα δύο
σλαβικά τοπωνύμια και οικισμούς που συναντάμε μεταξύ των σημερινών χωριών
Αγ. Σπυρίδωνα Άρτας, Πέτρα Πρέβεζας και Στρογγυλή Άρτας είναι ο Ρουμπάς
και τα Αραπόσπιτα. Ο Ρουμπάς που κατά το τοπικό ιδίωμα λέγεται και Ρμπάς
βρίσκεται μεταξύ Πέτρας και Αγίου Σπυρίδωνα απέναντι από το κάστρο των
Ρωγών. Παλαιότερα θεώρησα ότι ίσως η ονομασία να προέρχεται από το
λατινικό Urbanus δηλ αυτών που κατοικούν στην πόλη. Μιας και πρόκειται για
αγροτεμάχια, τα χωράφια αυτών που κατοικούν στην πόλη. Προφανώς κάποιων
Φεουδαρχών. Ψάχνοντας έχω βρεί και μια αλβανοτουρκική λέξη απο το αλβανικό
ούρ/Ur = γέφυρα και το τουρκικό μπάς/μπασί bas/basi = αξιωματούχος
κοινώς σημαίνει “η γέφυρα των αξιωματικών”. Όντως εκεί πρέπει να υπήρχε
κάποια γέφυρα, την οποία όπως γνωρίζουμε πέρασε πολύ αργότερα και ο Μάρτιν
Ούλιαμ Λήκ. Επίσης θα ήταν φυσικό να υπάρχει κάποια διάβαση προς τους
αγρούς. Άλλη μια εκδοχή για τον Ουρμπά είναι να είναι και αυτή σλαβικής
προέλευσης και να προέρχεται από την λέξη Ρίμπα -Ριμπάς/Riba που σημαίνει
ψάρια. Δηλ. Εκεί που είναι τα ψάρια. Εδώ θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν, ότι ο
Λούρος, τότε Ορουρός είχε άφθονα ψάρια. Τον 170 αιώνα στην χαρτογραφία θα
τον δούμε χαρτογραφημένο σαν “Ριμπά”. Η τελευταία άποψη, μου φαίνεται ότι
βρίσκεται πιο κοντά. Για την τοποθεσία Αραπόσπιτα πίστευα, ότι επειδή ο
Αυτοκράτορας του Βυζαντίου, μάλλον ο παπικός Ανδρόνικος Παλαιολόγος εξόρισε
Σύριους Κόπτες στην περιοχή μας, η τοποθεσία είχε να κάνει με αυτούς. Η
τοποθεσία βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο της Στρογγυλής, εκεί που είναι το
ρωμαϊκό λουτρό και το ελαιοτριβείο πλησίον της θέσεως “ποδαρούλι” ! Η λέξη
είναι ένα κράμα της Ηπειρωτικής παράδοσης με σλαβικό χαρακτήρα. Η λέξη “
Α ρ ά π η ς ” έχει και στους Σλάβους όπως και στους Έλληνες όχι την έννοια
του Άραβα αλλά του νέγρου. Η δεύτερη λατινικής προέλευσης λεξούλα
“ σ π ί τ ι ” (λατ. Hospicium, βυζ. οσπίτιον) όπου στα ελληνικά έχει την έννοια
της οικίας στα σλάβικα μεταφέρεται σαν “σπάτ / σπίτ” και σημαίνει ύπνος.
Δηλ. Το Τοπωνύμιο σημαίνει: “εκεί που κοιμάται ο αράπης”.
Γιατί όμως ο αράπης;
Ας δώσουμε τον λόγο στην Μαρία Τσούπη, (Ηπειρώτικα λιθόγλυπτα, Τέχνη
και κοινωνία, Ανιχνεύοντας στο Ζαγόρι, Εκδόσεις Εφύρα, Ιωάννινα 2006,)!
“…Ένα πλήθος ηπειρωτικών λαϊκών αφηγήσεων συνδέεται με την πίστη σε
υπερφυσικούς φύλακες των κρηνών (δράκοντες, αράπηδες, λάμιες) που φυλάσσουν
το νερό και τιμωρούν όσους πλησιάζουν να πιουν ή να αντλήσουν…» Ο “
αράπης “…είναι ο φύλακας του νερού, ενός στοιχείου της φύσης που ο άνθρωπος
οικειοποιείται για τις δικές του ανάγκες...“ Όντως εκεί υπήρχαν πιο παλιά
πόσιμα ύδατα. Εδώ έχουμε την παγανιστική αντίληψη των Σλάβων πιθανόν σε
συνδυασμό με τοπικούς μύθους.
Κοντά στα παρατηρητήρια της Βίγλας σίγουρα θα υπήρχε και άλλος
αγροτοποιμενικός οικιστικός χώρος (σήμερα Πολύδροσο) που σε μας έφτασε το
όνομα Ζαβάκα και είναι άξιο να μελετηθεί αν είναι σλαβικής προέλευσης από το
ζ ι ά μ π α = βάτραχος, ίσως να υπήρχαν πολλοί βάτραχοι ή απο το “ ζ α μ π ά
κ α” που σημαίνει σκύλος και λιγότερο έρχομαι να πιστέψω ότι η λέξη
προέρχεται από το τουρκικό ζ α β α λ ί = φτωχός, έρημος.
σκοτεινούς αιώνες, τους ονομάζουμε έτσι γιατί μας λείπουν αρκετά στοιχεία γι΄
αυτά τα χρόνια, ας δούμε τί γίνεται στην περιοχή γενικά.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου